Invisible Nation - Exposing the Realities of ASCVD

Дүниежүзі бойынша 300 миллионнан астам адамды зардап шектіретін АЖҚТА

барлық ұлттар мен нәсілдерге қауіп-қатер төндіретін ауру1.

Мерзімінен бұрын пайда болатын жүрек-қан тамырлары ауруларының 80% алдын алуға болады2. АЖҚТА-ның шындығын ашу арқылы біз бұл дерттің ағымын және «Көрінбейтін халықтың» тағдырын өзгерте аламыз.

АЖҚТА дегеніміз не және оның ағзаға әсері қандай?

Атеросклероздық жүрек-қан тамырлары ауруы (АЖҚТА) – бұл артерия тамырлардың қабырғаларына май қыртыстарының (түйіншектердің) жиналуынан туындайтын әртүрлі жүрек-қан тамырлары ауруларын сипаттау үшін қолданылатын жалпылама термин. Май жиналу кезінде көп адамдар тамырлардағы түйіншек кенеттен жарылып кетпейінше ешқандай симптомдарды байқамауы мүмкін3. Мұндай жағдайда зақымдалған тамырдан қан кете бастайды, бұл қан ұйықтарының пайда болуына және олардың дененің әртүрлі бөліктеріне таралуына әкеледі. Бұл инфаркт немесе инсультке әкелуі мүмкін3.

Ауыр зиян келтірмейінше байқалмайтын азап

Артерия тамырларымызда білінбей түйіншектер жиналып жатқаны туралы бізді ештеңе ескертпейді, әдетте бірдеңенің дұрыс еместігін көрсететін белгілер де болмайды3. Осындай баяу жиналу нәтижесінде АЖҚТА көбінесе жүрек-қан тамырлары жағынан көрініс орын алып, зақым келтірілгеннен кейін ғана анықталады.

«Күтпеген жерден жүрегім ұстап қалды. Бұл көзге көрінбейтін ауру, сіз оны байқамайсыз және сезбейсіз. Жүрек талмасының ескерту белгілері ретінде қабылдайтын ешқандай симптомдарды ешқашан сезген емеспін».

– Жан-Даниэль, АЖҚТА-мен өмір сүретін науқас.

Көрінбейтін, бірақ тым жиі кездесетін ауру

Өзгертілетін қауіп-қатер факторлары себепті және салауатты өмір салтын ұстанбағандықтан, халықтың шамамен 27% АЖҚТА-ға шалдығуы (инфаркт немесе инсульт алуы) ықтимал, бұл бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау жүйелеріне өте үлкен жүктеме түсіреді және бұл көрсеткіш өсіп келеді. Бұл көрінбейтін пандемия қазіргі уақытта күніне 42 000- ға жуық адамның өмірін қияды5.

Адамдарды АЖҚТА-ның қауіп-қатер факторлары мен салдары

туралы хабардар ету жақсы нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі

Қауіп-қатерге кімдер ұшырайды?

Бұл созылмалы аурудың қаншалықты кең таралған және жойқын болуы мүмкін екенін ескере отырып, осал адамдарды анықтау маңызды1,3-5. АЖҚТА-ның негізгі себептеріне холестериннің жоғары деңгейі (дислипидемия), жоғары қан қысымы (гипертония), темекі шегу, диабет, отбасылық анамнез және белгілі бір генетикалық жағдайлар, мысалы, жас кезден басталатын тұқым қуалайтын жоғары холестерин (отбасылық гиперхолестеринемия немесе ОГ), жатады. АЖҚТА-ның дамуына әсер ететін басқа қауіп-қатер факторларына дұрыс емес тамақтану, жүріс-тұрысы аз өмір салты, артық салмақ, алкогольді шамадан тыс тұтыну және стресс жатады. Адамның жасы мен жынысы да әсер етеді, әсіресе менопаузадан кейінгі әйелдер бұл ауруға шалдыққыш келеді.
Gender

Жыныс ерекшеліктері

Smoking

Темекі шегу

Overweight

Артық салмақ

High Blood Pressure

Жоғары қан қысымы

Diabetes Mellitus

Қант диабеті

Lack of Exercise

Дене шынықтырумен айналыспау

Close relatives with heart attack in men under and women under 65 years of age

Жақын туыстарлардың ішінде миокард инфарктісіне ұшыраған 55 жасқа жетпеген ерлер, 65 жасқа жетпеген әйелдер

Age

Жас ерекшеліктері

бөлісу

Қолымыздан келетін шаралар

АЖҚТА-ға әкелетін кейбір себептер біздің бақылауымыздан тыс, бірақ біз басқара алатын бірнеше қауіп факторлары бар. Оларға назар аударып, біз АЖҚТА-ның даму қаупін айтарлықтай төмендете аламыз.

Physical Activity

Дене белсенділігі

Көбірек қозғалуға және отырықшы өмір салтын азайтуға тырысыңыз. Лифттің орнына баспалдақпен жүру сияқты кішігірім нәрселер сіздің денсаулығыңызға үлкен өзгеріс әкелуі мүмкін. Белсенді өмір салты – жүрек бұлшықетін нығайтудың, холестерин деңгейін, дене салмағын және қан қысымын төмендетудің, ең бастысы, хал-жағдайыңызды жақсартудың тамаша тәсілі.

Heart Healthy Diet

Жүрекке пайдалы тамақтану

Қаныққан майды, алкогольді, қант пен тұзды тұтынуды шектеу холестеринді, қан қысымын, дене салмағын және қант диабетінің даму қаупін төмендетуге көмектеседі.

Managing Stress

Стресспен күресу

Стресс немесе мазасыздық стенокардия немесе кеуде ауыруы сияқты белгілерді тудыруы мүмкін, бірақ стресспен күресу жолдарын дамыту оның денсаулығына әсерін азайтуға көмектеседі.

Quitting Smoking

Темекі шегуді тоқтату

Темекі шегу жүрек ауруларының даму қаупін екі есе арттырады. Егер сіз темекі шегетін болсаңыз, сіз жасай алатын ең маңызды нәрсе – темекіні тастау!

Regular Check-Ups

Тұрақты тексерістерден өту

Дәрігерге барып, қан қысымыңызды және холестерин деңгейіңізді тексеріңіз. Әрбір адам, ерлер 35 жастан, әйелдер 45 жастан бастап, холестерин деңгейін анықтауға арналған алғашқы скринингтік сынақтан өтуі керек6. Қан қысымды 2 жыл сайын тексеріп тұру керек7. Жоғары қауіп-қатер тобындағы адамдарға жиірек тексеріліп тұру ұсынылады: мысалы, холестерин деңгейін төмендететін дәрілерді қабылдап жүрген адамдар жыл сайын холестерин деңгейіне талдаудан өтіп тұруы керек8.

бөлісу
"Good" cholesterol vs "Bad" cholesterol

«Жақсы» және «жаман» холестерин

Холестерин – ағзаның қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет майлы зат. Холестериннің белгілі бір мөлшері денсаулығыңызға пайдалы, алайда қанда холестерин тым көп болса, ағза бұл артықшылыққа төтеп бере алмауынан, ол артерия тамырлардың қабырғаларына жабысып, атерома (майлы материал немесе түйіншек) түзеді. Ол бүкіл ағзаға липопротеидтер деп аталатын молекулалармен тасымалданады. Уақыт өте келе атерома түріндегі жиналған май тамырларды тарылтуы мүмкін. Бұл процесс атеросклероз деп аталады, ол инфарктке немесе инсультке әкелуі мүмкін.

«Жақсы» холестерин немесе тығыздығы жоғары липопротеидтер холестерині (ТЖЛП холестерині) «жаман» холестеринді тамырларыңыздан шығаруға көмектеседі. ТЖЛП холестеринінің жоғары деңгейі жүрек ауруларынан қорғайды.

«Жаман» холестерин немесе тығыздығы төмен липопротеидтер холестерині (ТТЛП холестерині) тамырларыңызда май қыртыстарының жиналуына (атеросклероз) ықпал етеді. Уақыт өте келе бұл жинақ артерияларыңыздың қатаюына және тарылуына әкеледі, бұл инфарктқа немесе инсультке әкелуі мүмкін.

Тым көп «жаман» холестерин (ТТЛП холестерині) АЖҚТА-ның негізгі себебі болып табылады.

Мәселе холестеринде ғана ма?

«Жақсы» және «жаман» холестеринге қосымша, АЖҚТА-дың себебі басқа майлар болуы мүмкін:

  1. Триглицеридтер – холестеринмен бірге қан ағысында айналатын майлар. Триглицеридтердің жоғары деңгейі АЖҚТА-ның даму қаупін арттыратыны белгілі9.
  2. (А) липопротеиндер құрылымы бойынша ТТЛП холестериніне өте ұқсас10. (А) липопротеиндер түйіншектердің пайда болуына әкелуі мүмкін, ал олардың жоғары деңгейі негізінен тұқым қуалайтын себептерге байланысты11. Бұл көрсеткішті өмірде кемінде бір рет өлшеу ұсынылады.
  3. Тығыздығы жоғары емес липопротеидтер холестерині (ТЖЕЛП холестерині) «жаман» холестериннің тағы бір көрсеткіші болып табылады және триглицеридтер деңгейі жоғары, қант диабетіне, семіздікке шалдыққан немесе ТТЛП деңгейі өте төмен адамдарда АЖҚТА қаупін бағалау үшін қолданылады.
Elements linked to ASCVD
Reducing our risks - the right level

Қауіп-қатерлерді азайту: керекті деңгей

Холестерин мен триглицеридтер деңгейлерін қалыпты сақтау денсаулығымыз үшін маңызды. Қан қысымы сияқты холестериннің жоғары деңгейі де әдетте ешқандай симптомдарды тудырмайды. Холестерин деңгейін әдетте жалпы холестерин, ТЖЛП («жақсы» холестерин), ТТЛП («жаман» холестерин), ТЖЕЛП-ХС («жаман» холестерин) және триглицеридтер деңгейлерін көрсететін қарапайым қан талдауынан өтіп, білуге болады. Жүрек проблемалары бар немесе гиполипидемиялық терапиядан өтіп жатқан ересектерге холестерин деңгейін үнемі қадағалап тұру ұсынылады12.

Кейбір адамдардың ТТЛП холестерині деңгейі тым жоғары болып, дәрі-дәрмекпен емделу қажет болса, олардың өмір салтын өзгерту арқылы ұсынылған холестерин деңгейіне қол жеткізе алмайтындарын ескеру маңызды12. Дәрі-дәрмекпен емдеу жаттығуларды, демалысты және теңдестірілген диетаны алмастырмайды, бірақ оларды толықтырады. Дәрігер ТТЛП холестериннің төмендету үшін әртүрлі емдеу әдістерін тағайындауы мүмкін. Дәрігердің Сізге қай дәрілік заттың лайықты екенін анықтауы маңызды. Өмір салтына позитивті өзгерістерді енгізу және тиісті дәрі-дәрмекпен емделу АЖҚТА-ның асқынуын баяулатады13. Бұл инсульт пен инфаркт сияқты жүрек ауруларының қаупін азайтуға көмектеседі.

Генетикалық себеп

Кейбір аурулар гендермен байланысты және отбасында тұқым қуалауы мүмкін. Атап айтқанда, отбасылық анамнез және кейбір генетикалық аурулар жүрек-қан тамырлары ауруларына (ЖҚТА) әкелуі мүмкін.

ЖҚТА-ның қауіп-қатер факторларының бірі –күретамырларда тұрып қалуға бейім молекула липопротеин(a) немесе Лп(a) болып табылады. Ол 90% генетикалық себептерге байланысты, яғни ата-анаңыздың бірінде Лп(a) деңгейі жоғары болса немесе бұрын жоғары болса, бұл қауіп-қатер факторының тұқым қуалау ықтималдығы жоғары.1.

Еркек пен әйел популяцияларында Лп(a) жоғары деңгейін анықтайтын генетикалық сипаттамалар ықтималдығы бірдей.1.

Әдетте, Сіздің ересек деңгейіңіз 5 жаста жетеді және өмір бойы онша өзгермейді.2,3.

Лп(a)

Липопротеиндер – липидтер (майлар) молекулалары жабысқан ақуыздардан тұратын бөлшектер. Олар холестеринді және басқа липидтерді қан ағысы арқылы бүкіл ағзаға тасымалдау рөлін атқарады1,3.

«Липопротеин-кіші-а» немесе «ЛП-кіші-а» деп айтылады, липопротеин(а) жиі Лп(a) деп қысқартылады.

Ағзадағы мұндай бөлшектердің артық мөлшері денсаулыққа байланысты проблемалар тудыруы мүмкін, өйткені олар атеросклероз немесе атеросклероздық түйіншектер деп те аталатын күретамырларда май қыртыстарының түзілуіне қатысады.1,3,4.

Дүние жүзіндегі халықтың 20%-нда Лп(a) деңгейі жоғары деп бағаланады.4.

Call to action

Most people with elevated levels of Lp(a) experience no symptoms and have no idea that they are affected.

You will not be aware you have elevated Lp(a) unless it is specifically tested1,3.

If you are in one of the following situations, you may want to discuss Lp(a) testing with your physician3,4:

  • You experienced a heart attack or stroke
  • Your family member(s)/blood relative(s) suffered from a premature heart attack or stroke (for men it would be younger than 55 years of age, for women less than 65 years of age)
  • You have a family history of elevated Lp(a)
  • You have familial hypercholesterolemia (FH) – meaning inherited high bad cholesterol
  • You have aortic valve stenosis
  • You have suffered recurrent heart attacks despite lipid lowering treatment (e.g. statins)

FH Europe

For more information on Lp(a) and FH, please visit FH Europe.

  1. Kronenberg, F. (2021). Lipoprotein(a). In: von Eckardstein, A., Binder, C.J. (eds) Prevention and Treatment of Atherosclerosis. Handbook of Experimental Pharmacology, vol 270. 201-232. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/164_2021_504
  2. McNeal CJ, Peterson AL. Lipoprotein (a) in Youth. [Updated 2020 Feb 9]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK395570/
  3. Cybulska B, Kłosiewicz-Latoszek L, Penson PE, Banach M. What do we know about the role of lipoprotein(a) in atherogenesis 57 years after its discovery?. Prog Cardiovasc Dis. 2020;63(3):219-227. doi:10.1016/j.pcad.2020.04.004
  4. Wilson DP, Jacobson TA, Jones PH, et al. Use of Lipoprotein(a) in clinical practice: A biomarker whose time has come. A scientific statement from the National Lipid Association. J Clin Lipidol. 2019;13(3):374-392. doi:10.1016/j.jacl.2019.04.010
  5. Tsimikas S, Fazio S, Ferdinand KC, et al. NHLBI Working Group Recommendations to Reduce Lipoprotein(a)-Mediated Risk of Cardiovascular Disease and Aortic Stenosis. J Am Coll Cardiol. 2018;71(2):177-192. doi:10.1016/j.jacc.2017.11.014

АЖҚТА тарих призмасы тұрғысынан

Біздің ежелгі ата-бабаларымыздың АЖҚТА ауруынан зардап шеккенінің дәлелдері 2009 жылы зерттеушілер тобы 52 ежелгі египеттік мумияның компьютерлік томографиясын жасаған кезде табылды. Жүрек-қан тамырлары тіндері арқылы анықталатын 44 мумияның 20-ыда ықтимал немесе анық атеросклероз табылды, бұл АЖҚТА-ның тіпті сол уақытта кең таралған ауру болғанын көрсетеді.2.

Learn more here.

Біздің миссиямыз

АЖҚТА-ны денсаулық сақтау саласындағы шұғыл ғаламдық дағдарыс деп жариялау және стереотиптерді бұзу үшін «Көрінбейтін халық» жүрек-қан тамырлары ауруларымен күресетін емделушілер ұйымдары мен мүдделі тараптардың ғаламдық желісін біріктіруге тырысады.

АЖҚТА төңірегінде аса қажетті дискурсты жандандыруға және мүдделі тараптардың, соның ішінде денсаулық сақтау жүйелерінің әлемдегі басты өлім-жітім себебін жою үшін бірлесіп жұмыс істеу жолдарын «Көрінбейтін халық» қайта қарауға көмектеседі.

АЖҚТА бойынша басып шығарылатын инфографиканы жүктеп алыңыз.

жүктеп алу

Дереккөздер:

  1. Рот Г.А., Менса Г.А., Джонсон К.О. және т.б. Жүрек-қан тамырлары ауруларының ғаламдық ауыртпалығы және қауіп-қатер факторлары, 1990-2019: GBD 2019 зерттеуінің жаңартылған дерегі [түзету Америка кардиологтары алқасының журналында жарияланды. 2021, 20 сәуір;77(15):1958- 1959]. Америка кардиологтары алқасының журналы. 2020; 76(25):2982-3021.
  2. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ). Жүрек-қан тамырлары аурулары. Деректер және статистика. Сілтемесі:https://www.euro.who.int/en/health-topics/noncommunicable-diseases/cardiovascular-diseases/data-and-statistics.[Соңғы қаралған күні: 2021, қыркүйек].
  3. Ұлттық денсаулық институттары (NIH). Ұлттық жүрек, өкпе және қан институты. Атеросклероз. Сілтемесі: https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/atherosclerosis#:~:text=Atherosclerosis%20usually%20doesn't%20cause,and%20symptoms%20of%20the%20disease. [Соңғы қаралған күні: 2021, қыркүйек].
  4. Сун П., Фан Ц., Ван Х. және т.б. Ұйқы күретамырлары атеросклерозының ғаламдық және аймақтық таралуы, ауыртпалығы және даму қауіпі факторлары: жүйелі шолу, мета-талдау және үлгілік зерттеу. Lancet. Дүниежүзілік денсаулық 2020; 8(5):e721-e729. doi:10.1016/S2214-109X(20)30117-0.
  5. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ). Жүрек-қан тамырлары аурулары (ЖҚТА). Сілтемесі:https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds). [Соңғы қаралған күні:
    2021, тамыз].
  6. Холестерин деңгейіне талдау және оның нәтижелері. MedlinePlus веб-сайтынан алынды. Сілтемесі: https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000386.htm. [Соңғы қаралған күні: 2021 ж. қыркүйек].
  7. 40 пен 64 жас аралығындағы ер адамдарға арналған медициналық тексерулер. MedlinePlus веб- сайтынан алынды. Сілтемесі: https://medlineplus.gov/ency/article/007465.htm. [Соңғы қаралған күні: 2021, қыркүйек].
  8. Холестерин деңгейіне талдаудан өту. Heart UK. Сілтемесі: https://www.heartuk.org.uk/cholesterol/getting-a-cholesterol-test. [Соңғы қаралған күні: 2021, қыркүйек].
  9. Триглицеридтер: олар неліктен маңызды? Майо клиникасының веб-сайтынан алынды. Сілтемесі: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-cholesterol/in-depth/triglycerides/art-20048186#:~:text=High%20triglycerides%20may%20contribute%20to,of%20the%20pancreas%20(pancreatitis).. [Соңғы қаралған күні: 2021, қыркүйек].
  10. Липопротеиндерге қан талдауы. MedlinePlus веб-сайтынан алынды. Сілтемесі: https://medlineplus.gov/lab-tests/lipoprotein-a-blood-test/. [Соңғы қаралған күні: 2021, қыркүйек].
  11. Мараньян Р.К., Карвалью П.О., Струнц К.К. және Пиледжи Ф. Липопротеиндер: құрылымы, патофизиологиясы және клиникалық аспектілері. Бразилиялық кардиологтардың мұрағаты. 2014;103(1):76-84.
  12. Мах Ф., Байджент С., Катапано А.Л. және т.б. Еуропа кардиологтары қоғамының (ESC) ғылыми құжаттар топтамасы. Еуропа кардиологтары қоғамының (ESC) және Еуропалық атеросклероз қоғамының (EAS) дислипидемияны емдеуге арналған ұсыныстары. 2019.: жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін азайту үшін липидтерді түрлендіру. Еуропалық жүрек журналы. 2020;41(1):111- 188.
  13. Лансберг П., Ли А., Ли З.В., Субраманьям К., Сетия С. Статиндерді қабылдаудан бас тарту: «таблеткасыз» араласудың жекелеген стратегиялары. «Қан тамырларының саулығы және қауіп- қатерлерді басқару» газеті. 2018;14:91–102.