Προσβάλλοντας πάνω από 300 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως,

η ΑΚΝ είναι μια νόσος που απειλεί όλα τα έθνη και τις φυλές
τα έθνη και τις φυλές1.

Το 80% των πρόωρων καρδιαγγειακών συμβάντων μπορεί να προληφθεί2. Γνωστοποιώντας την πραγματικότητα της
ΑΚΝ, μπορούμε να αλλάξουμε την πορεία αυτής της νόσου και τη μοίρα ενός Αόρατου Έθνους.

Τι είναι η ΑΚΝ και πώς επηρεάζει τον οργανισμό;

Η αθηροσκληρωτική καρδιαγγειακή νόσος (ΑΚΝ) είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ποικιλία ασθενειών οι οποίες προκαλούνται από τη συσσώρευση λιπαρών εναποθέσεων –ή πλάκας– στις αρτηρίες. Αναπτύσσεται σιωπηλά με την πάροδο του χρόνου, ενώ πολλοί άνθρωποι δεν εμφανίζουν κανένα σύμπτωμα έως ότου η πλάκα στις αρτηρίες παρουσιάσει ξαφνική ρήξη ή διάσπαση3. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, η κατεστραμμένη αρτηρία μπορεί να αρχίσει να αιμορραγεί, προκαλώντας θρόμβους αίματος που ταξιδεύουν σε διάφορα μέρη του σώματος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο3.

να πρόβλημα που περνά απαρατήρητο μέχρι να προκαλέσει μεγάλη βλάβη

Δεν υπάρχει τίποτα που να μας προειδοποιεί ότι η πλάκα συσσωρεύεται σιωπηλά στις αρτηρίες μας και συνήθως δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά3. Ως αποτέλεσμα της αργής συσσώρευσής της, η ΑΚΝ συχνά ανακαλύπτεται μόνο αφού εκδηλωθεί ένα καρδιαγγειακό επεισόδιο και έχει προκληθεί η βλάβη.


«Εκδήλωσα έμφραγμα τελείως απροσδόκητα. Είναι μια αόρατη νόσος, που
δεν μπορείτε να νιώσετε και να διαγνώσετε μόνοι σας. Δεν είχα νιώσει ποτέ κανένα σύμπτωμα, τουλάχιστον κανένα το οποίο θα μπορούσα να αναγνωρίσω ως προειδοποιητικό σημείο ή καρδιακή προσβολή»

– Jean Daniel, άτομο που ζει με ΑΚΝ

Αόρατη, αλλά πολύ συχνή

Με αυξανόμενη τάση οφειλόμενη σε παράγοντα κινδύνου που μεταβάλλεται και στον ανθυγιεινό τρόπο ζωής, εκτιμάται ότι το 27% του πληθυσμού κινδυνεύει να αναπτύξει ένα περιστατικό ΑΚΝ (όπως καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο), γεγονός που ασκεί τεράστια πίεση στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης σε όλο τον κόσμο 4. Προς το παρόν, σε αυτή την αόρατη πανδημία αποδίδονται έως 42.000 θάνατοι την ημέρα 5.

Η ενημέρωση των ανθρώπων σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου και τις συνέπειες της

της ΑΚΝ θα βοηθήσει στην επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων

Ποιοι διατρέχουν κίνδυνο?

Δεδομένου του πόσο διαδεδομένη και καταστροφική μπορεί να είναι αυτή η χρόνια νόσος, είναι σημαντικό να εντοπιστεί ο ευπαθής πληθυσμός1,3-5. Στις βασικές αιτίες της ΑΚΝ περιλαμβάνονται τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης (δυσλιπιδαιμία), η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση), το κάπνισμα, ο διαβήτης, το οικογενειακό ιστορικό και ορισμένες γενετικές προϋποθέσεις, όπως η κληρονομική υψηλή χοληστερόλη που ξεκινά από νεαρή ηλικία (οικογενής υπερχοληστερολαιμία ή FH). Άλλοι παράγοντες κινδύνου που συμβάλλουν στην ΑΚΝ περιλαμβάνουν την κακή διατροφή, τα χαμηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, το υπερβολικό βάρος, την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και το άγχος. Η ηλικία και το φύλο είναι επίσης παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της νόσου, ειδικά στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.

Φύλο

Φύλο

Κάπνισμα

Κάπνισμα

Υπερβολικό βάρος

Υπερβολικό βάρος

Υψηλή αρτηριακή πίεση

Υψηλή αρτηριακή πίεση

Διαβήτης

Διαβήτης

Έλλειψη άσκησης

Έλλειψη άσκησης

Στενοί συγγενείς με ιστορικό καρδιακής προσβολής σε άνδρες και γυναίκες κάτω από 65 ετών

Στενοί συγγενείς με ιστορικό καρδιακής προσβολής σε άνδρες και γυναίκες κάτω από 65 ετών

Ηλικία

Ηλικία

Μέτρα που μπορούμε να λάβουμε

Ορισμένες από τις αιτίες που οδηγούν στην ΑΚΝ δεν μπορούν να αποτραπούν μέσω της δικής μας παρέμβασης και των δικών μας ενεργειών. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετοί παράγοντες κινδύνου που μπορούμε να ελέγξουμε. Αν εστιάσουμε σε αυτούς, μπορούμε να μειώσουμε σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης της ΑΚΝ.

Σωματική δραστηριότητα

Σωματική δραστηριότητα

Ο στόχος είναι να κινούμαστε περισσότερο και να μειώνουμε τον χρόνο που καθόμαστε. Μικρές αλλαγές, όπως η χρήση της σκάλας αντί του ανελκυστήρα, μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά στην υγεία σας. Η διατήρηση υψηλών επιπέδων δραστηριότητας είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να δυναμώσετε τον καρδιακό μυ σας, να διαχειριστείτε τη χοληστερόλη, το βάρος και την αρτηριακή σας πίεση και, το πιο σημαντικό, να νιώθετε καλά.

Υγιεινή διατροφή για γερή καρδιά

Υγιεινή διατροφή για γερή καρδιά

Ο περιορισμός της πρόσληψης κορεσμένων λιπαρών, αλκοόλ, ζάχαρης και αλατιού μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της χοληστερόλης, της αρτηριακής πίεσης, του βάρους και του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη.

Διαχείριση του άγχους

Διαχείριση του άγχους

Το άγχος ή το στρες μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όπως στηθάγχη ή πόνο στο στήθος, αλλά η ανάπτυξη τρόπων αντιμετώπισης του στρες μπορεί να μειώσει την επίδρασή του στην υγεία σας.

Διακοπή του καπνίσματος

Διακοπή του καπνίσματος

Το κάπνισμα διπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών παθήσεων. Εάν είστε καπνιστής, το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείτε να κάνετε είναι να σταματήσετε το κάπνισμα!

Τακτικοί έλεγχοι (τσεκ-απ)

Τακτικοί έλεγχοι (τσεκ-απ)

Επισκεφθείτε τον γιατρό σας και ελέγξτε την αρτηριακή σας πίεση και τα επίπεδα χοληστερόλης. Όλοι πρέπει να κάνουν την πρώτη τους εξέταση χοληστερόλης μέχρι την ηλικία των 35 ετών για τους άνδρες και την ηλικία των 45 ετών για τις γυναίκες6. Η αρτηριακή πίεση πρέπει να ελέγχεται κάθε 2 χρόνια7. Όσοι διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο θα πρέπει να εξετάζουν το ενδεχόμενο συχνότερης αξιολόγησης: όσοι λαμβάνουν φάρμακα για τη μείωση των επιπέδων χοληστερόλης θα πρέπει να υποβάλλονται στον έλεγχο αυτής κάθε χρόνο8.

"Good" cholesterol vs "Bad" cholesterol

«Καλή» χοληστερόλη έναντι «Κακής» χοληστερόλης

Η χοληστερόλη είναι μια λιπαρή ουσία που είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού σας. Μια ορισμένη ποσότητα χοληστερόλης είναι υγιής, ωστόσο, εάν υπάρχει υπερβολική χοληστερόλη στο αίμα, το σώμα δεν μπορεί να απαλλαγεί από αυτήν και, κατ’ επέκταση, αυτή εγκαθίσταται στα τοιχώματα των αρτηριών, σχηματίζοντας αθήρωμα (λιπώδες υλικό ή πλάκα). Αυτό μεταφέρεται σε όλο το σώμα από μόρια που ονομάζονται λιποπρωτεΐνες. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η συσσώρευση λιπώδους αθηρώματος μπορεί να στενέψει τις αρτηρίες. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται αθηροσκλήρωση και μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο.

Η «καλή χοληστερόλη» ή χοληστερόλη υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών (HDL-χοληστερόλη) βοηθά στην απομάκρυνση της κακής χοληστερόλης από τις αρτηρίες σας. Ένα υψηλό επίπεδο HDL-χοληστερόλης προστατεύει από καρδιακές παθήσεις.

Η «κακή χοληστερόλη» ή χοληστερόλη χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών (LDL-χοληστερόλη) συμβάλλει στη συσσώρευση λίπους στις αρτηρίες σας (αθηροσκλήρωση). Με τον καιρό αυτή η συσσώρευση οδηγεί σε σκλήρυνση και στένωση των αρτηριών σας που μπορεί να επιφέρει καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο.

Η υπερβολική κακή χοληστερόλη (LDL-χοληστερόλη) είναι ο κύριος παράγοντας της ΑΚΝ.

Είναι μόνο η χοληστερόλη;

Εκτός από την «καλή» και την «κακή» χοληστερόλη, υπάρχουν δύο άλλα λιπαρά στοιχεία που συνδέονται με την ΑΚΝ:

  1. Τα τριγλυκερίδια, τα οποία είναι λίπη που ρέουν στην κυκλοφορία του αίματος με τη χοληστερόλη. Τα υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΑΚΝ9.
  2. Η λιποπρωτεΐνη (α), η οποία δομικά μοιάζει πολύ με την LDL-χοληστερόλη10. Η λιποπρωτεΐνη (α) μπορεί να συμβάλει στη συσσώρευση πλάκας και τα υψηλά της επίπεδα οφείλονται κυρίως σε κληρονομικούς λόγους11. Συνιστάται η μέτρησή της τουλάχιστον μία φορά στη ζωή ενός ατόμου.
  3. Η χοληστερόλη μη-υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών (non-HDL-C) είναι μια άλλη παράμετρος μέτρησης της κακής χοληστερόλης σας, η οποία είναι χρήσιμη για την αξιολόγηση του κινδύνου εμφάνισης ΑΚΝ σε άτομα με υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων, διαβήτη, παχυσαρκία ή πολύ χαμηλά επίπεδα LDL.
Στοιχεία που συνδέονται με την ΑΚΝ
Μείωση των κινδύνων μας: το σωστό επίπεδο

Μείωση των κινδύνων μας: το σωστό επίπεδο

Η διατήρηση υγιών επιπέδων χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων είναι σημαντική για την υγεία μας. Όπως και η αρτηριακή πίεση, τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης δεν προκαλούν συμπτώματα εν γένει. Το επίπεδο της χοληστερόλης σας μπορεί να μετρηθεί κάνοντας μια απλή εξέταση αίματος, η οποία συνήθως αναφέρει το συνολικό επίπεδο χοληστερόλης σας (ολική χοληστερόλη), την HDL (καλή χοληστερόλη), την LDL (κακή χοληστερόλη), τη μη HDL-C (κακή χοληστερόλη) και τα τριγλυκερίδια. Συνιστάται στους ενήλικες να ελέγχουν τη χοληστερόλη τους τακτικά εάν έχουν καρδιακό ιστορικό ή λαμβάνουν ήδη θεραπεία μείωσης της χοληστερόλης12.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι μερικοί άνθρωποι δεν μπορούν να επιτύχουν τα συνιστώμενα επίπεδα χοληστερόλης μόνο μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής και θα χρειαστούν φαρμακευτική αγωγή εάν τα επίπεδα της LDL-χοληστερόλης τους είναι πολύ υψηλά12. Η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι υποκατάστατο, αλλά ένα πρόσθετο στην άσκηση, τη χαλάρωση και την ισορροπημένη διατροφή. Υπάρχουν διάφοροι τύποι θεραπειών που μπορεί να συνταγογραφήσει ο γιατρός σας για τη μείωση της LDL-χοληστερόλης. Είναι σημαντικό ο γιατρός σας να αξιολογήσει ποιο είναι το σωστό φάρμακο για εσάς. Είναι σημαντικό ο γιατρός σας να αξιολογήσει ποιο είναι το σωστό φάρμακο για εσάς. Η υιοθέτηση θετικών αλλαγών στον τρόπο ζωής και η χρήση κατάλληλων ιατρικών θεραπειών επιβραδύνουν την εξέλιξη της ΑΚΝ13. Αυτό θα βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου καρδιακών συμβάντων, όπως εγκεφαλικά και καρδιακά επεισόδια.

Γενετική αιτία

Ορισμένες ασθένειες σχετίζονται με τα γονίδιά σας και μπορεί να εντοπίζονται στην οικογένειά σας. Ειδικότερα, όσον αφορά σε καρδιαγγειακή νόσο (CVD), το οικογενειακό ιστορικό και ορισμένες γενετικές παθήσεις μπορούν να σας θέσουν σε κίνδυνο.

Ένας παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο είναι η λιποπρωτεΐνη(a) ή η Lp(a), ένα μόριο που τείνει να κολλάει στις αρτηρίες. Είναι έως και 90% γενετικά καθορισμένο, κάτι που σημαίνει ότι υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να κληρονομήσετε αυτόν τον παράγοντα κινδύνου εάν ένας από τους γονείς σας έχει ή είχε αυξημένη Lp(a)1.

Τόσο ο ανδρικός όσο και ο γυναικείος πληθυσμός είναι εξίσου πιθανό να έχουν τη γενετική σύνθεση που καθορίζει τα υψηλά επίπεδα Lp(a)1.

Γενικά, το επίπεδο ενηλικίωσής σας έχει καθοριστεί ήδη από την ηλικία των 5 ετών και δεν αλλάζει πολύ κατά τη διάρκεια της ζωής σας2,3.

Lp(a)

Οι λιποπρωτεΐνες είναι σωματίδια που αποτελούνται από πρωτεΐνες, στις οποίες συνδέονται μόρια λιπιδίων (λίπους). Ο ρόλος τους είναι να μεταφέρουν χοληστερόλη και άλλα λιπίδια μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, σε όλο το σώμα σας1,3.

Ενώ προφέρεται “μικρή α λιποπρωτεΐνη” ή ” μικρή a- L-P”, η λιποπρωτεΐνη(α) συχνά γράφεται σε συντομογραφία και ως Lp(a).

Μια υπερβάλλουσα ποσότητα αυτών των σωματιδίων στο σώμα σας μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγείας, καθώς συμμετέχει στην ανάπτυξη εναπόθεσης λίπους στις αρτηρίες, γνωστή και ως αθηροσκλήρωση ή αθηροσκληρωτικές πλάκες1,3,4.

Υπολογίζεται ότι το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει υψηλά επίπεδα Lp(a)4.

Παρότρυνση για δράση

Οι περισσότεροι άνθρωποι με αυξημένα επίπεδα Lp(a) δεν εμφανίζουν συμπτώματα και δεν γνωρίζουν ότι νοσούν.

Δεν θα γνωρίζετε ότι έχετε αυξημένη Lp(a) εκτός εάν έχετε υποβληθεί σε ειδική εξέταση.1,3.

Εάν έχετε αντιμετωπίσει ή αναγνωρίζετε μία από τις ακόλουθες καταστάσεις, μπορεί να θέλετε να συζητήσετε την εξέταση για Lp(a) με τον γιατρό σας.3,4:

  • Αν έχετε υποστεί έμφραγμα ή εγκεφαλικό
  • Αν μέλη της οικογένειάς σας/συγγενείς εξ αίματος έχουν υποστεί πρόωρο έμφραγμα ή εγκεφαλικό (για τους άνδρες ηλικίας κάτω των 55 ετών, για τις γυναίκες κάτω των 65 ετών)
  • Αν έχετε οικογενειακό ιστορικό αυξημένης Lp(a)
  • Αν έχετε οικογενή υπερχοληστερολαιμία (FH) – που σημαίνει ότι έχετε κληρονομήσει υψηλά επίπεδα κακής χοληστερόλης
  • Αν έχετε στένωση αορτικής βαλβίδας
  • Αν έχετε υποστεί επαναλαμβανόμενα καρδιακά επεισόδια παρά τη θεραπεία για μείωση των λιπιδίων (π.χ. στατίνες)

FH Europe

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Lp(a) και την FH, επισκεφτείτε το FH Europe.

  1. Kronenberg, F. (2021). Lipoprotein(a). In: von Eckardstein, A., Binder, C.J. (eds) Prevention and Treatment of Atherosclerosis. Handbook of Experimental Pharmacology, vol 270. 201-232. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/164_2021_504
  2. McNeal CJ, Peterson AL. Lipoprotein (a) in Youth. [Updated 2020 Feb 9]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK395570/
  3. Cybulska B, Kłosiewicz-Latoszek L, Penson PE, Banach M. What do we know about the role of lipoprotein(a) in atherogenesis 57 years after its discovery?. Prog Cardiovasc Dis. 2020;63(3):219-227. doi:10.1016/j.pcad.2020.04.004
  4. Wilson DP, Jacobson TA, Jones PH, et al. Use of Lipoprotein(a) in clinical practice: A biomarker whose time has come. A scientific statement from the National Lipid Association. J Clin Lipidol. 2019;13(3):374-392. doi:10.1016/j.jacl.2019.04.010
  5. Tsimikas S, Fazio S, Ferdinand KC, et al. NHLBI Working Group Recommendations to Reduce Lipoprotein(a)-Mediated Risk of Cardiovascular Disease and Aortic Stenosis. J Am Coll Cardiol. 2018;71(2):177-192. doi:10.1016/j.jacc.2017.11.014

Η ΑΚΝ μέσα από τον φακό της ιστορίας

Το 2009 βρέθηκαν στοιχεία ότι οι αρχαίοι πρόγονοί μας έπασχαν από ΑΚΝ, όταν μια ομάδα ερευνητών πραγματοποίησε αξονική τομογραφία σε 52 αρχαίες αιγυπτιακές μούμιες. Από τις 44 μούμιες με αναγνωρίσιμο καρδιαγγειακό ιστό, οι 20 εμφάνισαν πιθανή ή σίγουρη αθηροσκλήρωση, υποδηλώνοντας ότι η ΑΚΝ ήταν μια ευρέως διαδεδομένη ασθένεια ακόμη και τότε.

Μάθετε περισσότερα εδώ.

Η αποστολή μας

Το Αόρατο Έθνος στοχεύει να ενώσει ένα παγκόσμιο δίκτυο συλλόγων ασθενών και εμπλεκόμενων φορέων στον τομέα των καρδιαγγειακών παθήσεων για να αναδείξει την ΑΚΝ ως επείγουσα παγκόσμια κρίση υγείας και να αμφισβητήσει την υπάρχουσα κατάσταση.

Το Αόρατο Έθνος θα συμβάλει στην ενεργοποίηση της τόσο αναγκαίας συζήτησης γύρω από την ΑΚΝ και θα επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο οι ενδιαφερόμενοι φορείς, συμπεριλαμβανομένων των δομών υγειονομικής περίθαλψης, συνεργάζονται για να αντιμετωπίσουν την κύρια αιτία θνησιμότητας στον κόσμο.

Κάντε λήψη εκτυπώσιμων γραφικών με πληροφορίες για την ΑΚΝ:

Βιβλιογραφικές αναφορές:

  1. Roth GA, Mensah GA, Johnson CO, et al. Παγκόσμια επιβάρυνση των καρδιαγγειακών παθήσεων και των παραγόντων κινδύνου, 1990-2019: Ενημέρωση από τη μελέτη GBD 2019 [η δημοσιευμένη διόρθωση εμφανίζεται στο J Am Coll Cardiol. 2021 Απρ 20;77(15):1958-1959]. J Am Coll Cardiol. 2020;76(25):2982-3021.
  2. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Cardiovascular diseases – Data and Statistics. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://www.euro.who.int/en/health-topics/noncommunicable-diseases/cardiovascular-diseases/data-and-statistics. [Last accessed September 2021].
  3. NIH. National Heart, Lung and Blood Institute – Atherosclerosis. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/atherosclerosis#:~:text=Atherosclerosis%20usually%20doesn’t%20cause,and%20symptoms%20of%20the%20disease. [Last accessed September 2021].
  4. Song P, Fang Z, Wang H, et al. Global and regional prevalence, burden, and risk factors for carotid atherosclerosis: a systematic review, meta-analysis, and modelling study. Lancet Glob Health. 2020;8(5):e721-e729. doi:10.1016/S2214-109X(20)30117-0
  5. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Καρδιαγγειακές παθήσεις (CVDs). Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cardiovascular-diseases-(cvds) .[Last accessed August 2021] .
  6. Cholesterol testing and results. MedlinePlus website. Available at https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000386.htm. [Last accessed September 2021].
  7. Health screenings for men ages 40 to 64. MedlinePlus website. Available at https://medlineplus.gov/ency/article/007465.htm. [Last accessed September 2021].
  8. Getting a cholesterol test. Heart UK. Available at https://www.heartuk.org.uk/cholesterol/getting-a-cholesterol-test. [Last accessed September 2021].
  9. Triglycerides: Why do they matter? Mayo Clinic website. Available at https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-cholesterol/in-depth/triglycerides/art-20048186#:~:text=High%20triglycerides%20may%20contribute%20to,of%20the%20pancreas%20(pancreatitis). [Last accessed September 2021].
  10. Lipoprotein (a) blood test. MedlinePlus website. Available at https://medlineplus.gov/lab-tests/lipoprotein-a-blood-test/. [Last accessed September 2021]
  11. Maranhão RC, Carvalho PO, Strunz CC and Pileggi F. Lipoprotein (a): structure, pathophysiology, and clinical implications. Arq Bras Cardiol. 2014 ;103(1) :76-84
  12. Mach F, Baigent C, Catapano AL, et al. ESC Scientific Document Group. 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk. Eur Heart J. 2020;41(1):111-188
  13. Lansberg P, Lee A, Lee ZV, Subramaniam K, Setia S. Nonadherence to statins: individualized intervention strategies outside the pill box. Vasc Health Risk Manag. 2018;14:91–102